Onderteken de open brief voor een herdenking van Congolese slachtoffers in Antwerpen

Heropening KMSKA: de koloniale schaduwzijde van het museumplein
 

Op 24 september wordt het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen officieel heropend door Vlaams minister-president en minister van Cultuur Jan Jambon. Het KMSKA kondigt een feestweekend aan op het Museumplein. Wij vinden het ongepast om naar aanleiding van de heropening geen aandacht te hebben voor de koloniale schaduwzijde van het plein. We vragen het Antwerps stadsbestuur om eindelijk werk te maken van een officiële herdenking voor de Congolese slachtoffers van de Wereldtentoonstelling in 1894. 
 

In 1885 werd het Afrikaanse continent als een taart verdeeld door Europese landen.  De Belgische Koning Leopold II kreeg het grote Congo als privé-bezit. In datzelfde jaar organiseerde Antwerpen een eerste Wereldtentoonstelling. Deze tentoonstellingen waren een manier om de Europese technische vooruitgang te tonen en te pronken met producten en mensen uit de kolonies. De Antwerpse Wereldtentoonstelling werd herhaald in 1894 en 1930.

Mensenzoo op Museumplein

Nu het KMSKA na een renovatie van 11 jaar weer opent, vragen we aandacht voor de Wereldtentoonstelling van 1894. Toen werden 144 zwarte mensen met de boot uit Congo weggevoerd voor het Congolees paviljoen van de Antwerpse wereldexpo. Op het museumplein stond een nagemaakt Congolees dorp. Eens aangekomen aan de Scheldekaai werden de zwarte mannen en vrouwen tentoongesteld als dieren in een zoo. Deze vernederende mise-en-scène en barbarij was deel van de koloniale propaganda die een primitief beeld moest geven van ‘te beschaven Afrikanen’. In de 19e en 20e eeuw organiseerden verschillende Westerse landen mensenzoos die massaal bezocht werden. Dit mensonwaardig fenomeen was ronduit racistisch en bepaalt mee tot vandaag de stereotype beeldvorming. 

Tot vorig jaar liep in het Museum aan de Stroom (MAS) de bekroonde tentoonstelling ‘100 x Congo. Een eeuw Congolese kunst in Antwerpen’. Volgens onderzoek van het museum stierven zeven Congolezen op de Wereldtentoonstelling. Ze waren tussen 17 en 35 jaar en liggen met anderen in een massagraf op het kerkhof Schoonselhof. Dit is een vergeten tragedie in de stedelijke geschiedenis van Antwerpen. 

Officiële herdenking

De voorbije jaren zette België politieke stappen om kritischer om te gaan met zijn koloniaal verleden. Verschillende steden en gemeenten in Vlaanderen kiezen voor herdenkingsprojecten. Wij vinden dat Antwerpen niet kan achterblijven. Het stadsbestuur moet de Antwerpse koloniale geschiedenis onder ogen zien en de band tussen de rijkdom van de havenstad en Congo erkennen. Leopold II vond in Antwerpen namelijk trouwe bondgenoten voor zijn koloniaal project. Antwerpse politici en ondernemers hebben meegenoten van de grote winsten uit Congolees ivoor en rubber. De twee rubberbedrijven ABIR en Anversoise waren gevestigd in de stad. 

Sinds de zomer pronkt op de Scheldekaai het verbindend kunstwerk ‘The Long Hand’ van de Congolese artiest Sammy Baloji. Dit is een voorzichtige stap van de stad. Maar het is nu tijd om naar aanleiding van de heropening van het museum verder te gaan door de slachtoffers van de mensenzoo - zowel de tentoongestelde als de gestorven Congolezen - in Antwerpen te herdenken. Het is tijd om bijna 130 jaar na de feiten het vergeten drama een officiële plaats te geven in het herinneringsbeleid van de stad. Plaats een gedenkplaat op het Museumplein. Creëer een artistieke plek waar inwoners en bezoekers van de stad kunnen samenkomen en de Congolezen herdenken. Er liggen voorstellen op tafel. Ze moeten nu ernstig worden genomen door het stadsbestuur. En daarvoor kijken we vooral naar burgemeester Bart De Wever en schepen van Cultuur Nabilla Ait Daoud.

Update en oproep voor minstens 1000 ondertekenaars  (4/10/2022)

Op 20 september werd de open brief gepubliceerd in de krant De Morgen. Op dezelfde dag vond de persconferentie van het museum plaats. Antwerps burgemeester Bart De Wever erkende dat de Congolese mensenzoo een zwarte bladzijde was in het koloniaal verleden van de stad Antwerpen. Het museum betreurde deze duistere periode en erkende dat ze onlosmakelijk is verbonden met de geschiedenis van het museum. Het museum kondigde ook een studiedag aan in 2024 waarin aandacht zou zijn voor de wereldtentoonstelling, de mensenzoo en de herdenking van de Congolezen.  

Een dag later, op 21 september, kreeg de schepen van Cultuur Nabilla Ait Daoud een vraag in de gemeenteraad. Ze antwoordde dat de stad de Congolezen zou herdenken. Dit zei ze al in 2020 zonder hieraan vervolg te geven.  

Volgens onze informatie lijkt het stadsbestuur de voorkeur te geven aan een gedenkplaat op het Schoonselhof waar de zeven gestorven Congolezen begraven liggen. Wij herhalen onder oproep: plaats een gedenkplaat op het plein voor het museum.  

We roepen inwoners van Antwerpen en van andere steden en gemeenten op om de open brief te ondertekenen en mee te verspreiden. Grote dank aan de personen die dit al hebben gedaan. 

Onderteken onderaan deze pagina

Vul het formulier onderaan de pagina in als u de open brief steunt (uw gegevens worden bewaard conform de GDPR-regels voor privacy). Uw naam verschijnt niet automatisch maar de lijst wordt dagelijks bijgewerkt. 

Initiatiefnemers

Judith Elseviers, juriste en dekolonisatie-adviseur

Nadia Nsayi, politicologe en auteur 

Op 19/09/2022 verscheen deze oproep eerst in De Morgen.

 

Eerste ondertekenaars 

Bambi Ceuppens, onderzoeker AfricaMuseum
Baudouin Mena Sebu, doctoraatstudent Universiteit Antwerpen
Ben Van Duppen, onderzoeker Universiteit Antwerpen 
Bitshilualua Kabeya, podcast host Menji en medewerker dekolonisatie Avansa-Oost-Brabant
Carolina Maciel de França, schrijver en performer
Charly Badibanga, presentator talkswithcharly 
Chokri Ben Chikha, directeur Action Zoo Humain
Christophe Busch, criminoloog
Dalilla Hermans, columnist, auteur en theatermaker
David Katshiunga, kunstenaar
David Van Reybrouck, schrijver
Don Pandzou, diversiteitsexpert en auteur 
Fleur Pierets, schrijver
Frank Van Laeken, journalist en auteur
Georgine Dibua, coördinator Bakushinta
Gilles Mbiye-Beya, podcast host KoolcastSport 
Guido Totté, voormalig stafmedewerker Stad Antwerpen
Gunilla de Graef, docente interculturele communicatie en onderzoeker rond inclusie
Guy Poppe, journalist 
Henk de Smaele, hoogleraar Universiteit Antwerpen 
Herman Van Goethem, rector Universiteit Antwerpen
Hind Eljadid, woordkunstenaar 
Ikrame Kastit
Ish Ait Hamou, schrijver 
Jeroen Malaise, professor Koninklijk Conservatorium Antwerpen
Jeroen Olyslaegers, schrijver 
Jihad Van Puymbroeck, co-voorzitter Hand in Hand tegen Racisme
Kevin Absillis, hoofddocent Universiteit Antwerpen
Kris Smet, voormalig VRT journaliste
Kristien Hemmerechts, schrijver 
Kristel Driessens, onderzoeker Karel de Grote Hogeschool
Lies Van Assche, artiest, DOEK vzw
Lies Busselen
Lieven Miguel Kandolo, co-voorzitter Hand in Hand tegen Racisme en auteur
Marie Antoinette Kumudidi Walo, maatschappelijk werker 
Marius Dekeyser, coördinator Hand in Hand tegen Racisme 
Marnix Beyen, historicus Universiteit Antwerpen
Matthias De Groof, professor Universiteit Antwerpen en onderzoeker Universiteit van Amsterdam
Mathieu Zana Etambala, gastprofessor Universiteit Gent 
Michel Kiyombo & Sofie Cloet, Human Sense Project
Mostafa Benkerroum, acteur en theatermaker
Nina Henkens, coördinator van Kif Kif
Nyanchama Okemwa, medewerker Hand in Hand tegen Racisme 
Patrick N’siala
Paul Beloy Beloy, ex- voetballer en auteur 
Rachida Lamrabet, juriste en schrijfster
Rian Koopman, vrijwilliger DOEK vzw
Samira Azabar, sociologe en lid van Boeh (Baas Over Eigen Hoofd) 
Sandrine Ekofo, juriste 
Seckou Ouologuem, ex-stadsdichter van Antwerpen
Stef Van Bellingen, tentoonstellingsmaker
Thomas Blommaert, uitgever EPO
Tom Lanoye, schrijver 
Tom Verlent, directeur Stedelijk Lyceum Lange Beeldekens
Tracy Tansia, politicologe en schrijver 
Tuly Salumu, columnist, schrijfster en journaliste
Victorine Mpanzu Kwamy, voorzitter studentenvereniging AYÒ Belgium
Vincent Scheltiens Ortigosa, gastprofessor Universiteit Antwerpen
Walter Zinzen, journalist 
Willy Musitu Lufungula, socioloog en auteur
Wouter Hillaert, cultuurjournalist en docent Conservatorium Antwerpen
Zahra Eljadid, beeldend kunstenaar
Zakayo Wandoloh, consultant Diversiteit & Inclusie 

Extra ondersteund door 
(dagelijkse updates, laatste dd 27/10/2022,  14u: ca 1057 ondertekenaars inclusief de eerste 63)

Vul het formulier hieronder in, uw naam verschijnt niet automatisch maar de lijst wordt regelmatig aangevuld.

 aangevuld tot 10/11/23  (ca 1300 in totaal)