Er waren eens een zwarte pop en een roetpiet
De Sint met of zonder Piet gaat vandaag het land uit. Linda Smismans schreef in 2019 in één ruk een tekst over haar ervaring die ze online postte. Ze schreef die toen er in Halle een zware rel ontstond omdat Jean-Pierre Laus gesuggereerd had om voortaan roetpieten in de Sinterklaasstoet te laten figureren.
Vorige maand, op 12 november tijdens de voorstelling van het traject 'Langs koloniale sporen' in Halle, door de lokale groep Dekoloniseer Halle, namen talloze mensen het woord over wat dekolonisatie voor hen betekent. Vaak hadden die verhalen ook een persoonlijke link. Linda las toen haar tekst voor.
Met zoveel meningen over het Sinterklaas en Pieten-verhaal, vaak in media tegen elkaar geplaatst, was het voor ons een fijne ervaring om 'live' te luisteren naar iemand die haar eigen persoonlijke geschiedenis kan zien in het licht van de grotere nationale geschiedenis, emoties uit de kindertijd kan plaatsen, tradities die haar zijn doorgegeven en veranderende inzichten gedurende haar leven recht in de ogen kijkt.
"Het is december 1958 en na het bezoek aan Sinterklaas mag ik op foto met mijn nieuwe pop." Zo begint haar verhaal.
Er waren eens een zwarte pop en een roetpiet.
Het is december 1958 en na het bezoek aan Sinterklaas mag ik op foto met mijn nieuwe pop. In Halle trok er in die jaren een Sinterklaas door het centrum vergezeld door de figuur die we vandaag een roetpiet noemen. Er werd weinig ruchtbaarheid aan gegeven en wij zagen hem zelden maar dankzij onze verbeelding beheerste de heilige man en zijn trouwe vriend de eerste week van december.
De echte Sint, die zat in het fabelachtige decor dat de “Innovation “ in Brussel ieder jaar rond een ander thema opstelde. Het werd in ons gezin een jaarlijkse traditie om de Sint daar te gaan groeten. Met de trein naar de hoofdstad sporen en dan via de feestelijk verlichte boulevards naar dat prachtige warenhuis van Victor Horta wandelen. Dat was al een belevenis! Met de roltrappen naar boven en dan in een lange rij aanschuiven door een feeëriek versierde tunnel om tot slot even op de schoot van Sinterklaas te mogen zitten. Naast zijn vergulde troon stonden er ook roetpieten, zij het met iets sjiekere kleren dan de roetpiet in Halle.
De Pieten verkleed als zwarte pages met dikke rode lippen en grote ringvormige oorbellen, zijn een creatie die uit Nederland is overgewaaid, samen met de commercialisering van het grote kinderfeest.
Ik bewaar nog een foto uit die dagen. Een foto gemaakt in de fotostudio van de ‘Innovation’ waarop ik teder naar een popje kijk. Het was een zwart popje, naakt met een raffiarokje. Mijn ouders hadden het gekocht in dat ander legendarisch warenhuis “Au Bon Marché“ . Spoedig kreeg de pop ‘echte’ kleertjes'. Ze werd mijn lievelingspop tot ze uiteindelijk stuk ging.
Waarom kozen mijn ouders voor een dergelijke pop? Wanneer ik die vraag vele jaren later aan mijn moeder stelde, kon ze daar niet éénduidig op antwoorden. Mijn ouders waren naar de Expo '58 geweest en hadden daar het Congolees paviljoen bezocht. Voelden ze zich aangesproken door het "exotische" en wilden ze dit doorgegeven via deze pop? Ook al liep Belgisch-Congo op haar laatste poten, onze kolonie was nog heel aanwezig in het dagelijks leven. Wanneer ik met mijn moeder witgoed ging kopen bij ‘Blanche Neige’ dan liet ze mij steevast een cent steken in het beeldje van een knikkend zwart kindje dat op de toonbank stond, een spaarpot voor de missiewerken in Congo. Ze deed dat met veel mededogen, onwetende wat de realiteit achter dat koloniale verhaal was.
De stereotiepe beelden zoals het popje, de dansende Josephine Baker of de Black & White Minstrel Show die mijn jeugd kleurden, en die ik vandaag als racistische beeldtaal ervaar, waren voor ons destijds louter prachtig "exotisch entertainment".
Andere culturen begonnen de woonkamer binnen te sijpelen en maakten onze wereld groter. De enige zwarte mens die wij in Halle wel eens konden zien was een leurder. Waarom was ik zo aan gehecht aan mijn zwart popje? Vermoedelijk juist omdat ze zo bijzonder was, maar ongetwijfeld ook omdat ik de boodschap had meegekregen dat we voor zwarte kindjes moesten zorgen.
Racisme was geen item in ons gezin. Voor begrip over racisme is kennis vereist, moet je theorieën over hiërarchie meekrijgen. Dat stereotiepe beelden echter wel onbewust onze geesten kunnen beïnvloeden, dat ze het gevolg zijn van slavernij en kolonialisme, dat een bepaalde beeldtaal bij ‘de andere’ als kwetsend kan overkomen en dat we bijgevolg onze voorstellingen in dialoog moeten bijsturen,.. dat besef kreeg ik pas mee in mijn tijd op de humaniora, tijdens de lessen zedenleer op het Atheneum van Halle.
Tijden veranderen, gelukkig maar, net zoals tradities. Zij die argumenteren dat we gebruiken of voorstellingen niet zouden mogen veranderen omdat ze tot de traditie horen, moeten weten dat tradities per definitie het product zijn van talloze aanpassingen van gebeurtenissen en erfgoed.
Een aanpassing van een traditie is geen aanslag op onze cultuur, het is een bewijs van culturele evolutie.
Willen jullie meer lezen of horen over de evolutie rond beeldvorming en dekolonisatie in Halle? Volg of sluit je aan bij de groep Dekoloniseer Halle .