Visietekst en transversale gedachte Dekoloniseer 2.0

Wat is dekoloniseren?

Het huidige structureel racisme is het resultaat van machtsverhoudingen en denkbeelden die zich ontwikkelden in de eeuwen van kolonisatie en slavernij. Om beide te bestrijden, moeten die machtsverhoudingen en de hedendaagse overblijfselen (taal, boeken, cultuur, organisatiestructuren, gedrag,…) van die denkbeelden uitgedaagd en gedeconstrueerd worden. Het is niet voldoende om de meest zichtbare uitingen van racisme te bannen, de ideeën erachter moeten in de wortel aangepakt worden. Wij die een gedeelde ervaring van racisme hebben, worden het beste meteen bij de aanpak betrokken, zonder daarbij enkel herleid te worden tot dit onderwerp. Wij die geen racisme ervaren, kunnen het beste mee dit verhaal opnemen, zij het met bewustzijn rond de andere historisch geërfde posities en geheel verschillende impact. Hier wijzen we op wanneer we het hebben over dekoloniseren.

Vanaf de 15de eeuw viel de wereld steeds meer in de handen van Europese kolonisatoren. Samen met de betreffende gebieden werd ook het denken gekoloniseerd. Via allerlei propaganda werd het idee verspreid dat de bevolking van de kolonies minderwaardig was en dat de koloniserende westerlingen superieur waren. Dat idee werd door de eeuwen heen aan verschillende kenmerken gekoppeld, zoals religie, cultuur en huidskleur, en het wordt versterkt door intersecties met andere factoren van uitbuiting zoals gender, seksuele voorkeur,..

De meeste voormalige kolonies hebben in de tweede helft van de 20e eeuw hun territoriale onafhankelijkheid afgedwongen hebben, met uitzondering van hedendaagse Franse en Britse strategische gebieden. Toch zijn er nog altijd aanzienlijke restanten van de koloniale machtsverhoudingen. Allereerst staat nog steeds een groot deel van de wereld onder westerse dominantie, wat wordt benoemd als neokoloniale machtsstructuren. Daarnaast blijven de koloniale denkbeelden – het idee dat mensen op basis van bepaalde kenmerken minderwaardig of superieur zijn – hardnekkig voortbestaan, bijvoorbeeld in de culturele tradities, taal, muziek of onbewuste gedragingen.  Die doorwerkende machtsverhoudingen en denkbeelden houden (structureel) racisme vandaag in stand.

Elk van ons moet vanuit ons startpunt van het verhaal aanleren welke invloed, rentabiliteit en gevolgen de koloniale geschiedenis heeft, stoppen met het herhalen van denkbeelden en gedrag en dan nieuwe constructies ruimte geven. Dekoloniseren is dus zowel het aanpakken van de historisch opgebouwde machtsstructuren die teruggaan op het kolonialisme als van de ideologie die dit legitimeert (of legitimeerde). Naar dit laatste wordt ook verwezen als decolonizing the mind.

Dekoloniseren gaat niet enkel over Congo

Als we het hebben over het koloniale verleden, betekent dat in de Belgische context vooral de problematische verhouding van België met zijn ex-kolonies in Afrika: Congo, Rwanda en Burundi.

Congo is bij uitstek een voorbeeld van toepassing van koloniale denkbeelden en macht. De mechanismen zijn dezelfde als bij gelijkaardige processen elders in de wereld zoals het oriëntalisme, het exotiseren van mensen, het overnemen van economie of introduceren van industrieën, het globaliseren van een lokaal groeimodel van moderne ontwikkeling gestoeld op uitbuiting, …  De gevolgen van dat specifieke koloniale verleden zijn het meest zichtbaar en komen in België tot uiting in standbeelden, straatnamen, (hand)boeken, lespakketten en sommige tradities.

Dekoloniseren is dan een methode om in België de blinde vlek over het hardnekkig en kwetsend karakter van de koloniale denkbeelden en hun beperkende karakter aan te pakken.

Dekoloniseren is een verhaal van ons allemaal

Het uitgangspunt van Hand in Hand zijn de mensen die doelwit zijn van racisme en die discriminatie op basis van geracialiseerde kenmerken ervaren. Daarbij is agency belangrijk. Voor mensen die doelwit zijn, betekent dat het vermogen om onafhankelijk van anderen autonome keuzes te maken, het heft zelf in handen te nemen en dat erkend te zien. Dat biedt de mogelijkheid tot ontplooiing van alle delen van een persoon en diens context, die te vaak tot één kenmerk herleid wordt.

Daarnaast is het belangrijk dat mensen die zelf niet met racisme geconfronteerd worden, ook zien hoe het hen en hun kinderen persoonlijk raakt. Bij mensen die geen doelwit zijn van structureel racisme bestaat er vaak een blinde vlek tegenover de thematiek. Wanneer zij zich bewust worden van de nog steeds bestaande machtsverhoudingen en denkbeelden, zijn de reacties gemengd. Sommige witte mensen verlammen door een soort schuldgevoel en durven bijgevolg niks meer doen. Anderen voelen zich aangevallen en schieten in de verdediging. Toch is deze bewustmaking belangrijk. Het is belangrijk dat witte mensen dit ongemak overwinnen en meestappen in de strijd tegen raciale ongelijkheid. Dat betekent dat ze bijdragen aan het dekoloniseren door zowel op te treden tegen (structureel) racisme, als door hun eigen privileges in vraag te stellen. In dit verhaal zijn er geen omstanders.

Er zijn andere posities, mensen worden anders geraakt maar maken wel deel uit van een gedeeld verhaal en een gedeelde strijd voor een samenleving die niet wortelt in uitsluiting.

Het proces van dekolonisering is een pijnlijk en continu proces. Aan de kant van de voormalige gekoloniseerden en doelwitten van hedendaags structureel racisme rijt het oude wonden open. Aan de kant van voormalige kolonisatoren verwacht het dat macht, controle, financiële voordelen, positie, … losgelaten worden.

Het gaat er dus niet in de eerste plaats om ‘schuldigen’ met de vinger te wijzen, wel om elk onze verantwoordelijkheid te nemen en in reële wederkerigheid en co-creatie tot een rechtvaardige maatschappij te komen.